Линк до галерија.

Finance Think ја публикуваше студијата „Зајакнување на економиите од Западен Балкан: Атрактивност и транспарентност на државната помош во регионот“. Линкот до целата анализа е тука.

Целта на оваа студија е да се истражат видовите, износите и мерките на државна помош што Владите од шесте земји на Западен Балкан им ги нудат на домашните и странските компании, со цел поттикнување на иновативноста, технолошкиот напредок, продуктивноста и сл.

Државната помош во земјите од Западен Балкан се движи од под 0,5% од БДП во Косово и Албанија, до 5,9 % од БДП во Србија (податоци од 2022). Северна Македонија доделува државна помош од 1,9% од БДП или 253 милиони евра (Графикон 1).

Генерално, во сите земји постојат голем број мерки на државна помош насочени кон три сегменти: земјоделци, домашни компании и странски компании. Во одредена мера, мерките се слични помеѓу земјите, особено оние што се насочени кон земјоделци и кон странските компании што оперираат во слободните економски зони. Ниската транспарентност, недостигот од информации поврзани со мерките и за износот на доделена помош е уште една сличност помеѓу анализираните земји.

Подетално, резултатите покажуваат дека државната помош доделена на земјоделците опфаќа повеќе од половина од вкупниот износ на државна помош во 4 земји (Косово, Босна и Херцеговина, Црна Гора и Северна Македонија). Од друга страна, доделената државна помош не може да се поврзе со зголемено растително и сточарско производство, што укажува на потребата да се преиспита целта, моделот и начинот на распределба на овој вид државна помош. На пример, во земјава, во последните две години е забележано значително намалување во износот на помош за сточарско производство, а количината на произведено месо константно се зголемува. Иако помошта за поддршка на растителното производство варира од година во година, производството на градинарски култури е релативно стабилно.

Државната помош за поддршка на домашните компании се разликува помеѓу земјите, особено од аспект на секторот што се таргетира. Над половина од помошта за домашните компании во Албанија е насочена кон преработувачката индустрија и туризмот. Србија е единствена земја што издвојува поголем дел од државната помош за поддршка на развојот на мали и средни претпријатија. Во Северна Македонија, над 90% од помошта е наменета за сите сектори, а остатокот е насочен кон преработувачката индустрија, енергетскиот сектор и туризмот. Слично е и во Босна и Херцеговина и Косово.

Доделената државна помош не треба да биде социјална помош за компаниите. Таа треба да води кон зголемена продуктивност, иновативност, конкурентност, работни места, технолошки развој на компанијата примател и на економијата во целина. Зголемениот износ на државна помош доделена за иновации е поврзан со подобар ранг на Македонската економија на Глобалниот индекс на иновации. Воведувањето помош за нови старт-ап и спин-оф компании е поврзано со зголемен број новоосновани компании. Од друга страна, иако помошта за нови вработувања и обука и специјализација на вработените контирнуирано се зголемува, продуктивноста на трудот во земјава не се подобрува.

Сите земји од Западен Балкан, со исклучок на Косово, нудат широка лепеза на атрактивни мерки за привлекување и поддршка на странски инвеститори. Шемата за државна помош на странските инвеститори во Северна Македонија е оценета како најтранспарентна, едноставна и атрактивна, во споредба со останатите земји. Сите странски компании, без разлика на локацијата, може да ги користат мерките предвидени во Законот за финансиска поддршка на инвестициите, кои според анализата опфаќаат две третини од државната помош доделена на странските инвеститори. За другите анализирани земји, податоци за доделената помош на странски инвеститори се нецелосни (Србија и Албанија) или не постојат (Босна и Херцеговина и Црна Гора) што укажува на потребата од зголемување на транспарентноста на институциите задолжени за менацмент и контрола на овој вид помош.

Препораките од анализата се насочени кон три сегменти: 1) Подобрување на регионалната соработка, со цел усогласување на политиките за државна помош, овозможувајќи поинтегриран пазар кој може да привлече прекугранични инвестиции и да го стимулира регионалниот развој. Ова може да се постигне преку заеднички иницијативи, размена на најдобри практики и создавање регионални фондови насочени кон заеднички предизвици; 2) Фокусирање на државната помош кон стратешки сектори, преку промовирање иновации, дигитализација и одржливост. Во иднина, помошта треба да се насочи кон сектори како зелени технологии, обновлива енергија и дигитална инфраструктура, со цел позиционирање на земјите како конкурентни играчи на глобалниот пазар; и 3) Зголемување на транспареноста и отчетноста на надлежните институции преку воведување поробустни механизми за мониторинг и известување за видовите и износите на доделена државна помош.

Целото интервју овде.

Фискалниот совет на Република Северна Македонија и Finance Think – Институт за економски истражувања и политики организираа дебата на која беа презентирани наодите од студијата „Фискална дисциплина и ефикасност на фискалните правила во Северна Македонија: патот кон одржливост“. Анализата го опфаќа периодот од 2008 година до 2024 година. Податоците за јавниот долг и буџетските приходи и расходи се од завршните сметки, а за 2024 година и периодот до 2029 година од Фискалната стратегија за 2025-2029 година.

Клучни наоди од студијата се следни:

• Фискални правила: Воведени со Законот за буџети од 2022 година, тие ги ограничуваат буџетскиот дефицит на 3% од БДП и јавниот долг на 60% од БДП. Правилата се воведени самоограничувања од носителите на економските политики кои што треба да обезбедат фискална стабилност, оптимално ниво на јавен долг, со што треба да се придонесе кон одржување на макроекономска стабилност и долгорочно одржлив економски раст. И покрај тоа што во анализираниот период, овие правила не беа во примена, авторите анализираат како може да се оцени фискалната политика доколку истите би биле во сила, со цел, да се дојде до валидни сознанија за управувањето со јавните финансии во периодот што следи.

 Отпочнувањето со имплементација на фискалните правила, наиде на одредени предизвици. Во анализираниот период, вкупниот јавен долг без вклучени достасани а неизмирени обврски  има просечен годишен пораст од 7 проценти, и на крајот од 2023 година го надминува прагот од 60% од БДП. За крајот на 2024 година, истиот е проектиран да достигне 66,4% од БДП а заедно со достасаните и неизмирени обврски 70,8%. Истовремено, во повеќе од половина од анализираните години, дефицитот е повисок од фискалното правило од три проценти од БДП, а честите ревизии на првично поставените цели укажуваат на слабости во прецизното планирање, прекумерна проекција на приходите и тешкотии во управувањето на расходите. Тоа го стеснува просторот за контрациклична политика и кризен браник на среден рок.

• Среднорочна фискална стратегија: Иако фискалните стратегии ја поставуват целта за буџетскиот дефицит и јавниот долг, честите ревизии го намалуваат кредибилитетот на поставените цели и оневозможуваат доследно исполнување на фискалните цели. Како резултат на тоа, годишното планирање се фокусира на краткорочни мерки, што ги прави буџетските проекции ранливи.

• Проциклична политика: Анализата покажа дека експанзивната фискална политика се применува во текот на целиот анализиран период. Гледано од тој аспект, фискалната политика не е само во контрациклична функција, да изврши стабилизација на економските циклуси, туку истата е во функција на одржување на висока агрегатна побарувачка. Тоа доведува до зголемени трошоци, во форма на буџетски дефицити и зголемен јавен долг, доколку истата би се користела само во контрациклична функција. Во услови на економски подем се користат експанзивни фискални мерки кои дополнително го зголемуваат јавниот долг, што ја намалува флексибилноста на буџетот во економски кризи.

• Исто така, идентификувани се и краткорочни осцилации на фискалната политика корелирани со политичкиот изборен циклус.

• Долгорочен раст на расходите: Растот на фиксните расходи, особено тековните како плати и пензии, е повисок од растот на приходите и реалниот раст на БДП. Ова создава ризик од зголемување на структурниот буџетски дефицит и потреба од задолжување.

Управувањето со овие ризици беше тема на настанот организиран во два панела. Во првиот панел, Министерката за финансии Димитриевска Кочовска, преку презентација на политиките во Фискалната стратегија 2025-2029 година, укажа на механизмите и инструментите за справување со овие ризици, кои Министерството планира да ги примени и динамиката на фискална консолидација и усогласување со фискалните правила. Членовите на фискалниот совет укажаа на потребата за политики и реформи на јавните финансии насочени кон управување со структурниот буџетски дефицит, и промена на структурата на јавните расходи. Претставниците на Finance Think ја потенцираа потребата за примена на правилото за  контрациклична фискална политика. Претставникот на Делегацијата на Европската Унија, ги изнесе искуствата од примената на фискалните правила во ЕУ со препорака Северна Македонија како идна земја членка на ЕУ да биде подготвена за нивна примена. Претставничката на Светската Банка, ги изнесе искуствата и фискалните правила што се во примена во земјите на Западен Балкан и укажа на потребата за креирање на фискален простор во периоди на подем и креирање бафери за кризни периоди. Претставникот на бизнис заедницата од Македонија 2025, укажа на потребата од предвидливи фискални политики и ефективна примена на среднорочните фискални стратегии.

Иницијативата ја спроведуваат Finance Think и Фискалниот совет на .

Линк до интервјуто.