Владата на Република Северна Македонија објави намера за воведување еколошка такса од 3.5 денари за литар гориво (4.13 денари со вклучен ДДВ), со цел да се потпомогне зелената транзиција, односно да се дестимулира користењето фосилни горива и да се охрабри користењето обновлива енергија, како и алтернативни начини на транспорт.

Иако ваквата намера може да значи позитивен сигнал во процесот на зелената транзиција, сепак е неопходно да се согледаат нејзините потенцијални ефекти. Имено, имајќи предвид дека целната транзиција не може да се случи преку ноќ, од економска гледна точка е важен ефектот од зголемувањето на цените на горивата врз општото ценовно ниво на краток рок. Притоа, релевантни се следниве околности:

1. Воведувањето на еколошката такса претставува еднократно зголемување на цените со постојан ефект;
2. Воведувањето на еколошката такса може да има преносен ефект врз цените на другите добра и услуги (за чие произвoдство горивата се инпут);
3. Побарувачката за горива е, главно, нееластична на промена на цените, поради што воведувањето на еколошката такса ќе има ограничен ефект врз однесувањето на корисниците;
4. Воведувањето на еколошката такса се случува во време кога нерамнотежите кај повеќе добра и услуги на глобалниот пазар (предизвикани од пандемијата) вршат одреден (привремен) притисок врз цените на глобално ниво.

Со цел оценка на ефектот од воведувањето на еколошката такса врз општото ценовно ниво (според кое се мери инфлацијата), Finance Think изврши моделска оценка (види повеќе за методолошката рамка на крајот од овој ФТ Став). Слика 1 ја претставува врската помеѓу промените во општото ценовно ниво (според индексот на трошоците на живот) и промените во подиндексот за течни горива и мазива (7.2.2. во рамки на група 7. Транспорт). Сликата документира потенцијална позитивна врска, пришто линијата за вклопување има благ наклон.

Слика 1 – Можна врска помеѓу цените на горивата и општото ценовно ниво

Извор: ДЗС (период М1-2010 – М5-2021).

Табела 1  ги дава оценките на одговорот на општото ценовно ниво на зголемување на цената на горивата, на краток и на долг рок. На краток рок, зголемување на цената на горивата од еден процент, во просек, резултира со зголемување на општото ценовно ниво помеѓу 0.02 и 0.05 проценти. Оттука, воведувањето на еколошката такса во висина од просечни 6.2 проценти од цената на литар гориво ќе придонесе со дополнителни 0.15 до 0.3 проценти пораст на општото ценовно ниво на краток рок.

Долгорочниот ефект од зголемување на цената на горивата врз вкупните цени е посилен, и може да е позначаен бидејќи еколошката такса е перманентна промена. Еден процент зголемување на цената на горивата, во просек, резултира со зголемување на општото ценовно ниво помеѓу 0.14 и 0.16 проценти на долг рок. Оттука, долгорочно гледано, воведувањето на еколошката такса ќе придонесе со дополнителни 0.8 до 0.9 проценти пораст на општото ценовно ниво.

Табела 1 – Оценка на процентното зголемување на општото ценовно ниво при еднопроцентен пораст на цените на горивата

Овие резултати ги илустрираме, заедно со 90-процентен интервал на доверба, на Слика 2. На неа се гледа дека ценовно зголемување кај горивата вообичаено го зголемува општото ценовно ниво (инфлацијата) на сосем краток рок, односно во првиот месец по зголемувањето на цените на горивата. Оттука, ценовниот ефект од еколошката такса би настанал веднаш.

Слика 2 – Функција на одговор на општото ценовно ниво од еднопроцентно зголемување на цената на горивата

Извор: Пресметки на Finance Think.

Забелешка: Пресметките се засноваат на периодот М1-2010 – М5-2021.

Потоа, зголемување се забележува и помеѓу седмиот и 15-тиот месец од воведувањето на еколошката такса (ефект кој е статистички значаен), а потоа исчезнува. Тоа потенцијално укажува дека освен еднократниот ефект, може да се очекува одреден понатамошен преносен ефект од воведувањето на еколошката такса во висина од долгорочниот коефициент од 0.14 проценти. Сепак, овој преносен ефект е оценет со максимална маргина на грешка од 10 проценти, па треба да се земе со големо внимание и за понатамошно испитување.

Според овие наоди, произлегуваат следните заклучоци и препораки:

1. Воведувањето на еколошката такса врз цената на горивата ќе има еднократен краткорочен ефект врз општото ценовно ниво (инфлацијата) кој би се движел од 0.15 до 0.3 проценти. Долгорочниот ефект од еколошката такса врз инфлацијата е потенцијално посилен (0.8 до 0.9 проценти), но емпириските докази за неговата статистичка значајност се поограничени.
2. Двата ефекта – краткорочниот и долгорочниот – не треба да се потценуваат. Оттука, препорачуваме еколошката такса да се воведе скалесто, и тоа: 1.5 денари во јули 2021, 1 денар во јануари 2022 и 1 денар во јули 2022. Со тоа, ценовниот ефект, без оглед колку е мал, ќе биде дополнително разводнет.
3. Силно препорачуваме да се креира Фонд за зелена транзиција кој ќе осигури дека средствата собрани преку еколошката такса навистина ќе се употребат за поддршка на зелената транзиција во земјата. Во тој контекст, препорачуваме Владата да преземе акција со која ќе го демантира впечатокот дека еколошката такса се воведува за да ги компензира фискалните приходи кои ќе се изгубат поради намалувањето на ДДВ-то на електричната енергија.
4. Препорачуваме Владата да го отвори прашањето за финансирање на зелената транзиција за поширока дебата и консултации, вклучително и за алтернативните модели за финансирање, на пример, издавање зелена обврзница.

Методолошка забелешка

Коефициентите се пресметани од биваријатна врска помеѓу промените во општото ценовно ниво и промените во цените на течните горива и мазива. Искористен е авторегресивен модел на распоредени задоцнувања, со оценка на долгорочна врска и со автоматски избор на оптималниот број на вклучени временски задоцнувања. За потврдување на резултатите, искористен е и модел на векторска корекција на грешка во кој, исто така, воспоставен е долгорочен вектор помеѓу двете променливи, а бројот на временски задоцнувања и избран со минимизирање на информацискиот критериум на Акаике. Оттука, методот овозможува изолирање на просечната еластичност на општото ценовно ниво на промена во цената на течните горива и мазива, врз основа на претпоставката дека историската врска помеѓу нив ќе остане стабилна и во иднина. Оттука, оценката во никој случај не треба да се толкува како стварниот ефект кој во одредени околности, како и земајќи предвид други влијанија врз општото ценовно ниво, може да отстапува од просекот.

Методологијата е симплифицирана од Choi, S., Furceri, D., Loungani, P., Mishra, S. and Poplawski-Ribeiro, M. Oil (2017) Prices and Inflation Dynamics: Evidence from Advanced and Developing Economies. IMF Working Paper, WP/17/196.